نکات کلیدی در مورد عصب کشی دندان که بهتر است بدانید

همه ما در طول زندگی با این مورد دیر یا زود مواجه خواهیم شد پس بهتر است اطلاعات ابتدایی و نکاتی را در این خصوص این نوع درمان و سلامتی بدانیم. عصب کشی یا درمان ریشه را اینگونه ترجمه می کنند : عصب کشی (به انگلیسی: Endodontic therapy)‏ یا درمان ریشه (به انگلیسی: root canal therapy که در فارسی گاه به آن «روت کانال» نیز گفته می‌شود)‏.

در واقع عصب کشی دندان (درمان مجرای ریشه Root canal treatment) یک درمان دندانپزشک در شاخه اندودنسی (به عصب کشی به اختصار اندو می گویند) است که برای درمان عفونت هسته دندان انجام می شود.

برای این که عصب کشی را بهتر متوجه شوید ابتدا باید اندکی با ساختار دندان آشنا شوید.

ساختار دندان

دندان از دو بخش تاج و ریشه تشکیل شده است. تاج همان کلاهک سفید رنگی است که در دهان میبینید و به عنوان دندان می شناسید و ریشه بخشی از دندان در زیر تاج است که در داخل لثه و استخوان فک فرو رفته تا تاج را ثابت نگه دارد.

همه دندان ها سه لایه اصلی دارند:

• از بیرون به داخل ابتدا لایه مینا قرار دارد که سفید رنگ است و کامل دندان را احاطه کرده تا از بخشهای آسیب پذیر داخل دندان محافظت کند. مینا سخت ترین ماده در بدن انسان است.
• عاج لایه زیر مینا است که رنگ آن به زردی میزند. در جاهایی از دندان که مینا از بین رفته است، می توان تاج دندان را دید به خصوص در کسانی که دندان قروچه دارند و دندانهای خود را به هم می سایند در سطح جونده یا برنده دندانهایشان ممکن است عاج نمایان شده باشد. عاج از مینا نرمتر و آسیب پذیرتر است.
• پالپ هسته دندان است که خانه عصب دندان و رگهای خونی است که دندان را تغذیه رسانی می کنند. پالپ تنها بخش زنده دندان است . هنگامی که پالپ دندانمان دچار عفونت می شود، باید کامل تخلیه و پاکسازی شده و با مواد مخصوصی پر شود. به این کار عصب کشی می گوییم.

چه زمانی نیاز به عصب کشی دندان وجود دارد

عصب کشی در مواردی انجام می شود که پالپ آسیب برگشت ناپذیر دیده است و چاره ای به جز تخلیه و تمیز کردن آن و پر کردن آن با مواد پر کننده مخصوص، وجود ندارد. علت آسیب دیدن پالپ معمولا یکی از موارد زیر است:

• شکستن دندان طی یک حادثه مانند تصادف، زمین خوردن یا بازی.
• پوسیدگی عمیق دندان که درمان نشده و به پالپ رسیده است.
• نشت پرکردگی قدیمی یا نامناسب که باعث شده زیر آن پوسیدگی اتفاق بیفتد.

اگر هر علائمی مانند درد دندان یا ورم کردن لثه یا هر چیز دیگری که غیر معمول است تجربه می کنید به دندانپزشک مراجعه کنید تا وضعیت دندانها را بررسی کند. همچنین مرتبا برای بررسی پرکردگی های قدیمی دندان به دندانپزشک مراجعه کنید تا اگر از دندان جدا شده یا ترک خورده است هر چه زودتر تعویض شود.

علائم عفونت پالپ دندان به صورت زیر است :

• درد در هنگام غذا خوردن یا نوشیدن به خصوص هنگامی که دمای آن خیلی سرد یا گرم است.
• درد در هنگام جویدن.
• لقی دندان.

اگر دندان درد برطرف شد یعنی نیازی به عصب کشی ندارم؟

توجه داشته باشید با پیش رفتن عفونت ممکن است این علائم از بین بروند چون پالپ نابود شده و عصبها دیگر پیامی ارسال نمی کنند. ممکن است تصور کنید دندانتان خوب شده است اما در واقع عفونت گسترش یافته است. در نهایت ممکن است علائم زیر پدیدار شوند:

• بازگشت درد در هنگام جویدن
• ورم لثه در اطراف دندانی که درگیر شده است
• ترشحات چرکی از دندان
• ورم صورت
• تیره تر شدن رنگ دندان

توجه داشته باشید اگر دندان درد دارید حتما باید آن را بررسی کنید. دندانی که دچار عفونت شده خود به خود بهبود نمی یابد. اگر دندان را به حال خود رها کنید وضعیت آن بدتر شده و دندانها و استخوان مجاور آن نیز در خطر قرار می گیرند. اگر عفونت گسترده باشد احتمال موفقیت درمان عصب کشی دندان کاهش می یابد.

مراحل عصب کشی دندان

برای درمان عفونت پالپ دندان، باید باکتریها و بافتهای صدمه دیده برداشته شوند. اگر به موقع به داد دندان نرسید مجبور می شوید دندان را بکشید. از آنجایی که پروتزهای مصنوعی جایگزین دندان مشکلات زیادی دارند و دائما برایتان هزینه می تراشند، بهتر است تا جایی که میتوانید دندان طبیعی خود را حفظ کنید.

1. برای عصب کشی ابتدا دهان بی حسی می شود.
2. سپس دندانپزشک سوراخی در تاج دندان ایجاد می کند تا به پالپ دسترسی پیدا کند.
3. با کمک ابزار های مخصوص دندانپزشکی مانند دریل و فایل، تمامی محفظه پالپ تخلیه و برداشته می شود.
4. دیواره های محفظه پالپ و ریشه و به خصوص نوک ریشه نیز کامل باید تراشیده و تمیز شوند.
5. پس از پاکسازی کامل هسته دندان، نوبت به پر کردن آن می رسد. با مواد پر کننده مخصوصی دندانپزشک با دقت تمامی پالپ را پر می کند و در نهایت دندان را مهر و موم می نماید تا راهی برای نفوذ باکتریها باقی نماند.
6. در آخر معمولا دندان باید روکش شود. روکش همان تاج مصنوعی است که روی دندان قرار می گیرد و آن را احاطه می کند. به این ترتیب دیگر فشار چندانی بر تاج واقعی دندان وارد نمی شود و خطر شکستن آن کاهش می یابد.

چرا گاهی اوقات دندان عصب کشی شده دوباره باید درمان شود؟

این امکان وجود دارد که دندان طبق انتظار بهبود نیابد و علیرغم درمان اولیه، نیاز به درمان مجدد پیدا کند. دلایل موفق نبودن عصب کشی می تواند یکی از موارد زیر باشد:

• تنگی یا انحنای مجرای ریشه دندان باعث شده بخشی از آن در عصب کشی اولیه خوب تمیز و درمان نشود.
• پیچیدگی ساختار آناتومی مانند انشعابهای فرعی مجرای ریشه در درمان اولیه شناسایی نشده است .
• اتصال روکش یا ترمیم دیگر بر روی دندان، پس از عصب کشی به موقع انجام نشده و به تاخیر افتاده است.
• ترمیم دندان عصب کشی شده نتوانسته جلوی آلوده شدن داخل دندان به بزاق دهان را بگیرد در نتیجه عفونت مجدد شروع شده است.

همچنین به دلایل زیر دندانی که با موفقیت عصب کشی شده است، ممکن است دوباره دچار مشکل شود:

• • ایجاد پوسیدگی جدید
  • شکستن، ترک خوردن یا شل شدن روکش یا پرکردگی دندان (که قرار بوده جلوی نفوذ مواد خارجی را بگیرد اما دیگر نمیتواند)
  • شکستن دندان

در این شکل مجرای ریشه دندان نشان داده شده است. در تصویر پایین میبینید که ریشه دندان مجرای فرعی دارد که ممکن است در هنگام عصب کشی دیده نشود و تحت درمان قرار نگیرد. در نتیجه درمان عصب کشی با شکست مواجه می شود.

مجرای فرعی ریشه دندان چیست؟

مجرای فرعی ریشه دندان (Accessory canal) بخشی از آناتومی پیچیده مجرای دندان است که ممکن است در درمان ریشه یا همان عصب کشی، از چشم دندانپزشک دور بماند. سیستم ریشه دندان که حاوی رگهای خوبی، عصب و بافتهای همبند است، بسیار پیچیده و دقیق است. این سیستم ریشه همانند ریشه گیاهان ممکن است انشعابات ریزی داشته باشد که از مجرای اصلی جدا می شوند. این انشعابهای فرقی ریشه معمولا در نواحی قرار دارند که ریشه های دندانهای چند ریشه ای به هم می پیوندند و یا در حوالی یک سوم انتهایی ریشه قرار دارند اما با این حال ممکن است در هر جای دیگری در طول مجرای ریشه اصلی، وجود داشته باشند. گاهی اوقات تشخیص مجرای فرقی ریشه و تمیز کردن و پر کردن آن بسیار سخت است. اگر بافتی در داخل یکی از آنها باقی بماند میتواند منشا عفونت مجدد شود. از این رو تشخیص و درمان مجرای فرعی ریشه در عصب کشی اهمیت زیادی دارد.

سوالات متداول در مورد درمان عصب کشی و اندو دندان

۱. آیا عصب کشی درد دارد؟

اگر چه ممکن است عصب کشی به نظرتان ترسناک برسد اما تجربه آن مشابه پرکردن عمیق دندان است. در طول عصب کشی دردی احساس نمی کنید چون تحت تاثیر بی حسی قرار دارید. برای درد پس از عصب کشی هم مسکن به شما داده می شود تا در صورت نیاز مصرف کنید. این درد با مسکن های معمولی مانند استامینوفن یا ایبوپروفن کنترل می شود.

ممکن است پیش از عصب کشی آنتی بیوتیک به شما داده شود تا باکتریها از بین بروند.

بر اساس یک پژوهش بازبینی که بر روی ۷۲ تحقیق دیگر که بر روی بیمارانی که عصب کشی انجام داده بودند صورت گرفت مشخص شد درد پیش از درمان در این افراد زیاد بوده اما ظرف یک روز پس از درمان به اندازه متوسط افت کرده و ظرف یک هفته پس از درمان تا حد چشمگیری فروکش کرده و به حداقل رسید.

۲. آیا در دوران بارداری می توان دندان را عصب کشی کرد؟

اگر باردار هستید توصیه می شود هیچ درمان انتخابی (مانند درمانهای زیبایی دندانها) انجام ندهید اما درمانهای ضروری دندان باید انجام شود. عصب کشی درمانی است که در هر مرحله ای از بارداری که قرار دارید نباید به تاحیر بیفتد. با این حال به دلیل نیاز به عکس پرتوی ایکس، توصیه می شود این کار در سه ماهه دوم بارداری انجام شود.

۳. آیا در شرایط قرنطینه (به دلیل بیماری کرونا) میتوان برای مشکلات دندان دست نگه داشت؟

برای درمانهای دندانپزشکی ضروری باید حتما هر چه سریعتر به دندانپزشک مراجعه کنید. از جمله مواردی که مراجعه بابت آنها ضرورت دارد عبارتند از:

• ورم لثه، گونه یا صورت که گسترده شده است و به سمت گردن یا چشمها و یا کف دهان رفته است.
• درد شدید که باعث شده خواب یا تمرکزتان را از دست بدهید.
• زخم دهانی که پس از دو هفته بهبود نیافته است.
• خونریزی بیشتر از ۲۰ دقیقه پس از کشیدن دندان که با فشار محکم فک بر روی پانسمان هم متوقف نمی شود.
• شکستن دندان که باعث درد و یا احتمال صدمه دیدن گونه یا زبان شده است.
• کنده شدن دندان
• خونریزی به دلیل جراحت در ناحیه صورت

۴. چه تفاوتی بین عصب کشی دندان جلو و دندان عقل یا آسیاب بزرگ وجود دارد؟

برای عصب کشی باید سوراخی در تاج دندان ایجاد شود تا دندانپزشک به پالپ دسترسی پیدا کند. برای دندانهای جلو این سوراخ غالبا در سطح پشتی دندان ایجاد می شود اما برای دندانهای عقبی معمولا سوراخ در سطح بالایی آنها یعنی سطحی از دندان که با آن غذا را می جویم ایجاد می شود.

پس از پایان کار، برای دندانهای جلویی سوراخ ایجاد شده با مواد پر کننده دندان بسته می شود. معمولا از مواد موقتی استفاده می شود تا زمانی که روکش دندان آماده شده و به دندان چسبانده شود. با این حال گاهی اوقات روکش برای دندانهای جلو ضرورت ندارد چون فشار زیادی بر این دندانها وارد نمی شود . اما برای دندانهای عقبی که تحت فشار زیادی قرار دارند، اغلب روکش لازم است تا جلوی شکستن و خرد شدن دندان را بگیرد.

برای روکش کردن دندان جلویی که عصب کشی شده باید در زیبایی ترمیم نیز دقت شود چرا که اختلاف رنگ آن با دندانهای دیگر میتواند زیبایی لبخند را تحت تاثیر قرار دهد. حتی زمانی که روکش دقیقا همرنگ دندانهای مجاور انتخاب می شود، به دلیل تغییر رنگ تدریجی دندانهای دیگر و مقاومت روکش در مقابل تغییر رنگ ممکن است به مرور تفاوت رنگ ایجاد شود. در این صورت میتوان با سفید کردن دندانها این مشکل را برطرف کرد.

یک تفاوت مهم دیگر در تفاوت عصب کشی دندانهای جلویی و عقبی، تعداد ریشه های آنهاست. دندانهای جلویی ریشه های کمتری (معمولا یک ریشه حاوی یک مجرای ریشه) دارند. معمولا دندانهای آسیاب کوچک یا پره مولر و دندانهای عقبی دو یا سه ریشه دارند که هر کدام حاوی یک یا دو مجرای ریشه می باشند. هر چه تعداد ریشه ها بیشتر باشد، درمان عصب کشی طولانی تر می شود. ممکن است درمان ظرف یک جلسه تمام نشود و چند جلسه لازم باشد تا درمان تکمیل شود.

۵. عصب کشی دندان در خانه به چه شکل است ؟

عصب کشی دندان در خانه یک روش طبیعی است که برای رفع درد و عفونت ریشه ی دندان در خانه انجام می شود. این روش موقتی است و تا حدودی عفونت ریشه ی دندان را تسکین می دهد، حتما باید در اسرع وقت به دندانپزشک مراجعه کنید.

حال در ادامه چند روش را برای تسکین درد عصب ارائه می دهیم :

• در این مواقع می توانید از کمپرس آب سرد استفاده نمایید. زمانی که دندان شما دچار التهاب و عفونت می شود با استفاده از یخ یا کیسه های آب یخ می توانید کمی از درد و التهاب دندانتان بکاهید.
• زردچوبه نیز یکی دیگر از مواردی است که التهاب و درد دندان را کاهش می دهد زیرا زردچوبه خاصیت ضد التهابی قوی دارد. باید زردچوبه را با مقدار کمی آب مخلوط کنید تا حالت خمیری بدست آید آن وقت پنبه را به آن آغشته کرده و بر روی لثه قسمتی که درد می کند قرار دهید. این کار را باید ۳ الی ۴ بار در روز انجام دهید تا التهاب و درد دندانتان کم شود.
• استفاده از روغن درخت چای نیز می تواند درد عصب دندان را کاهش دهد. می توانید چند قطره از این روغن را بر روی قسمتی که درد می کند بریزید و ماساژ دهید و یا اینکه با آب مخلوط کرده و در دهانتان بچرخانید. این کار را ۳ الی ۴ بار انجام دهید.
• استفاده از آب نمک که یکی از راه های معروف درد دندان است. آب نمک خواص ضد عفونی دارد و باعث می شود عفونت ریشه ی دندان کمتر شود. این کار را نیز باید ۳ الی ۴ بار در روز انجام دهید.

۶. عمر دندان عصب کشی شده چقدر است ؟

در درمان عصب کشی دندان به دلیل پوسیدگی دندان و عفونت ریشه، پالپ دندان را خارج می کنند و درون آن را از موادی پر می کنند. این دندان چون آسیب دیده است نسبت به سایر دندان های سالم ضعیف تر است به همین دلیل هرچقدر هم که درمان شود باز عمر کمتری نسبت دندان های دیگر دارد. حدودا یک دندان عصب کشی شده ۱۰ تا ۱۵ سال عمر می کند. البته می توانید با استفاده از روکش دندان و یا روش های دیگر ماندگاری آن را بیشتر کنید.